Co to jest zachowek, ile wynosi, komu się należy?
Nawet jeśli w testamencie spadkodawca przepisze cały swój majątek komuś bliskiemu, pomijając inne osoby, które byłyby powołane do spadku na mocy ustawy, mogą one ubiegać się o zachowek. Czym on właściwie jest? Sprawdź, w jakich sytuacjach można postarać się o zachowek i w jakiej wysokości będzie wypłacany.
Z poradnika dowiesz się
Prawo spadkowe może być skomplikowane dla osób, które nie mają z nim na co dzień do czynienia. Warto skorzystać z usług radcy prawnego nie tylko wtedy, gdy chodzi o dziedziczenie majątku po zmarłym. Ciekawą konstrukcją prawną w zakresie dziedziczenia majątku jest zachowek. Sprawdź, komu się należy i jakie warunki do jego wypłaty muszą być zachowane.
Co to jest zachowek?
By odpowiedzieć na pytanie, co to jest zachowek po rodzicach lub po innych bliskich osobach albo kiedy należy się zachowek i co to za konstrukcja prawna, trzeba sięgnąć po przepisy dotyczące prawa spadkowego. Znajdują się w Kodeksie cywilnym, a zachowkowi poświęcono Tytuł IV Działu IV.
Zachowek to uprawnienie nadawane na mocy Kodeksu cywilnego określonym osobom. Ma on za zadanie chronić najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku na mocy przepisów ustawy. Komu będzie się należał zachowek? Co to jest, już wiemy, ale nie wiadomo jeszcze, w jakich przypadkach można się o niego w ogóle ubiegać.
Każda sytuacja powinna zostać rozpatrzona indywidualnie, dlatego warto skorzystać z porady kancelarii prawnej.
Poniżej przedstawiamy ranking 4 049 Radców Prawnych najlepszych w 2024 roku w poszczególnych miastach powiatowych:
Komu należy się zachowek?
O tym, kto ma prawo do zachowku, stanowi Kodeks cywilny. Artykuł 991 wskazuje, że uprawnionymi są zstępni, małżonkowie oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, ale tak się nie stało z uwagi na testament. Zatem komu przysługuje roszczenie z tytułu zachowku? Potomkom spadkodawcy, a więc:
- dzieciom,
- wnukom,
- prawnukom.
Zachowek przysługuje też małżonkom oraz rodzicom. Mają oni prawo żądać od osoby powołanej do spadku, zachowku, czyli w rzeczywistości zapłaty kwoty pieniężnej. Można powiedzieć, że jest to rekompensata finansowa za brak spadku, który należałby się takim osobom w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Kiedy należy się zachowek?
Nie zawsze w przypadku nabywania spadku trzeba martwić się kwestią wypłaty zachowku. Kiedy należy się zachowek? Znajduje on zastosowanie dopiero wtedy, gdy z różnych powodów spadkodawca pomija najbliższych – zstępnych, małżonka czy rodziców – przy wyrażaniu swojej ostatniej woli w kwestii dysponowania pozostawianym majątkiem. Może na przykład w testamencie wskazać, że spadek ma przypaść po jego śmierci najlepszej przyjaciółce czy przyjacielowi albo komuś z dalszej rodziny. Wtedy bliscy krewni spadkodawcy mogą domagać się zachowku od spadkobiercy.
Nie jest to jedyna sytuacja tego typu. Kiedy należy się zachowek po rodzicach czy małżonku? Także wówczas, gdy za życia dana osoba przekazuje komuś swoje wartościowe rzeczy, np. przepisuje mieszkanie w drodze darowizny, a później umiera. Spadkobiercy mogą domagać się zachowku od obdarowanego przez spadkodawcę.
Kiedy nie należy się zachowek?
Z drugiej strony warto powiedzieć, kiedy nie należy się zachowek. Roszczenie nie będzie przysługiwało:
- gdy spadkodawca wydziedziczył spadkobiercę, tj. został on pozbawiony prawa do zachowku;
- gdy przed śmiercią spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy małżonka, a żądanie to było uzasadnione – małżonkowi nie będzie należał się zachowek;
- jeśli spadkobierca został uznany za niegodnego;
- gdy spadkobierca zrzekł się dziedziczenia lub odrzucił spadek.
Odrzucenie spadku, wydziedziczenie i niegodność dziedziczenia w stosunku do danego spadkobiercy nie będą pozbawiały prawa do zachowku jego zstępnych. Gdyby spadkodawca w chwili śmierci miał rodziców, małżonka i dzieci, to roszczenie o zachowek będzie przysługiwało tylko tym krewnym, którzy dziedziczyliby ustawowo po nim w pierwszej kolejności. Tzn. dzieciom i małżonkowi, ale jeśli spadkodawca nie miałby ich, o zachowek mogliby wystąpić dopiero jego rodzice. Sprawy majątkowe nie są proste, dlatego warto rozważyć skorzystanie z pomocy radcy prawnego z Warszawy lub innego miasta w Twojej okolicy.
Ile wynosi zachowek?
Częstą wątpliwością jest, ile wynosi zachowek. Przykłady z życia wzięte wskazują, że wysokość zachowku to zwykle kwota w wysokości połowy tego, co uprawniona osoba dziedziczyłaby, gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu. Ile procent wynosi zachowek? To 50 proc. wartości spadku, jaki otrzymałby spadkobierca w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Jednak jeśli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub nie ma ukończonych 18 lat, a wszystko to ma miejsce z chwilą otwarcia spadku, to takim osobom będzie należał się zachowek w wysokości 2/3 udziału.
Ile procent wynosi zachowek po rodzicach?
Zasadniczo uznaje się, że każdy uprawniony do zachowku powinien otrzymać go w wysokości połowy swojego udziału spadkowego, który by mu przypadł w przypadku dziedziczenia na mocy ustawy. Czy tak samo oblicza się, ile procent wynosi zachowek po rodzicach? Jak najbardziej, choć trzeba mieć na uwadze warunki specjalne dla osób małoletnich i w stanie niezdolności do pracy.
Ile wynosi zachowek dla rodzeństwa?
Kolejne pytanie często zadawane przez osoby chcące domagać się spadku brzmi: ile wynosi zachowek dla rodzeństwa? Tutaj można się zdziwić, bo ustawodawca w Kodeksie cywilnym nie uwzględnia brata czy siostry spadkodawcy w kręgu osób, które w ogóle będą uprawnione do zachowku.
Jak obliczany jest zachowek?
Jeśli należy Ci się zachowek, dowiedz się, jak go obliczyć. Nie jest to łatwym zadaniem, zwłaszcza wtedy, gdy wysokość jest inna w zależności od tego, jaka osoba uprawniona występuje do spadkobiercy z takim roszczeniem.
Przy obliczaniu zachowku bierze się pod uwagę:
- liczbę osób uprawnionych do roszczenia z tytułu zachowku,
- wysokość darowizn dokonanych przez spadkodawcę za życia,
- treść testamentu.
Zachowek na ogół wyrażany jest jedynie w kwocie pieniężnej, a jego spełnienie nie może polegać na wydaniu jakichkolwiek rzeczy zaliczanych do masy spadkowej. Nic nie stoi przy tym na przeszkodzie, by spadkobierca i osoba uprawniona doszli do porozumienia w tej kwestii. Skutkowałoby to tym, że uprawniony ten zrzeknie się prawa do zachowku w zamian za wydanie mu konkretnego składnika majątku.
By móc wyliczyć wysokość należnego Ci zachowku, musisz wykonać kilka ważnych kroków:
- Obliczyć udział uprawnionego w spadku, jakby dziedziczył on ustawowo.
- Ustalić wysokość substratu zachowku i sprawdzić, czy uprawniony do zachowku jest małoletni lub osoba niezdolna do pracy.
- Zestawić ze sobą wszystkie wartości z uwzględnieniem tego, że przy ustalaniu udziału, który stanowi podstawę do wyliczenia zachowku, uwzględnia się również spadkobierców niegodnych i tych, którzy odrzucili spadek, a nie bierze się pod uwagę spadkobierców, którzy zostali wydziedziczeni i zrzekli się dziedziczenia.
Darowizna a zachowek – czy od darowizny należy się zachowek?
Pomiędzy darowizną a zachowkiem należnym po osobie zmarłej dla jej najbliższych krewnych występują ścisłe związki. Czy od darowizny należy się zachowek? Zasadniczo nie, dopóki darczyńca żyje. Jeśli umrze, przekazana darowizna może wejść do masy spadkowej i wówczas zachowek będzie się już należał uprawnionym.
Wszystko dlatego, że przy ustalaniu prawa danej osoby do zachowku dolicza się do spadku darowizny poczynione przez spadkodawcę. Dlatego umowa darowizny i zachowek mają więcej wspólnego, niż początkowo mogłoby się wydawać. Od zasady doliczania darowizny do spadku istnieją pewne wyjątki, jakie zostały wyszczególnione w art. 994 Kodeksu cywilnego. Do spadku nie będą doliczane:
- drobne darowizny, zwyczajowe w danych stosunkach przyjętych, np. pieniądze przekazywane na urodziny;
- darowizny dokonane przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Istnieje jeszcze jednak sytuacja, kiedy nie należy się zachowek od darowizny. Takie darowizny sprzed 10 lat nie będą już zaliczane do masy spadkowej i nie będzie liczony od nich zachowek.
Czy zachowek się przedawnia – ile lat po śmierci można ubiegać się o zachowek?
Nie jest tak, że nie ma żadnych ograniczeń czasowych do tego, by złożyć pozew o zachowek. Na pytanie więc o to, czy zachowek się przedawnia, należy odpowiedzieć twierdząco. Ile lat po śmierci można ubiegać się o zachowek po spadkodawcy? Przedawnienie roszczeń z tytułu zachowku powoduje, że nie ma możności skutecznego dochodzenia tego prawa, a następuje to z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu.
Jak przebiega sprawa o zachowek?
Roszczenie o zachowek nie musi trafić na wokandę sądową. Jak załatwić zachowek polubownie? Najlepiej dogadać się ze spadkobiercą, zwłaszcza jeśli roszczenie jest bezsporne. Wtedy wystarczy sporządzić ugodę, w której opisać powinno się wszystkie składniki majątku spadkowego i wartość zachowku. Uprawniony powinien złożyć oświadczenie, że otrzymał określoną kwotę środków finansowych tytułem zachowku i wyczerpuje ona roszczenia względem osoby zobowiązanej do wypłaty.
Jeśli nie będzie to możliwe, to jak przebiega sprawa o zachowek? Najpierw trzeba wystąpić z powództwem o zapłatę, a pozew musi spełniać wymogi określone w Kodeksie postępowania cywilnego. O co pyta sąd w sprawie o zachowek? O kwestie związane z wartością majątku pozostawionego przez spadkodawcę i darowizny uczynione w okresie ostatnich lat. Najlepiej skorzystać przy takich sprawach z pomocy radcy prawnego z Krakowa lub innego miasta w Twojej okolicy, który odpowie na wszystkie Twoje pytania z tym związane.
Kto ponosi koszty sądowe w sprawie o zachowek?
W związku z sądowym dochodzeniem roszczenia zachowku należy ponieść opłatę od pozwu, który wynosi 5 proc. wartości zachowku. Często konieczne jest powołanie biegłego przy takich sprawach, co generuje dodatkowe koszty. Jeśli sąd uzna, że powództwo o zachowek było słuszne, zasądzi dla uprawnionego do niego zwrot kosztów sądowych.
Czy zachowek się przedawnia?
Tak, jeśli będziesz długo zwlekać, może dojść do przedawnienia zachowku. Oznacza, że nie możesz już skutecznie ubiegać się przed sądem o jego zapłatę.
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące zachowku
Jak oceniasz ten poradnik?
Dziękujemy za Twoją opinię!Twoja opinia pozwala nam tworzyć lepsze treści
Więcej poradników o radcach prawnych
Radca prawny a adwokat – dwa zawody prawnicze, które mają nieco inną specyfikę. Wielu spraw, jakich podejmuje się adwokat, może też podjąć się radca prawny, ale nie wszystkich. Dowiedz się, czym różnią się od siebie profesja radcy prawnego i adwokata.
21.11.2023
